اجاره کاتالیزور خودرو؛ مرگ خاموش اقتصاد

اجاره کاتالیزور خودرو؛ مرگ خاموش اقتصاد

اجاره کاتالیزور خودرو برای دریافت معاینه فنی، تصویری روشن از ناتوانی مالی بخشی از جامعه در نگهداری یا تعویض خودروهای فرسوده است؛ نشانه‌ای از مرگ خاموش اقتصادی که در جاده‌های کشور جریان دارد.

یکی از شاخص‌های آشکار بحران معیشتی در ایران، تردد گسترده خودروهای فرسوده در خیابان‌ها و جاده‌هاست؛ خودروهایی که صاحبان‌شان نه توان نوسازی دارند و نه استطاعت تعمیر. بسیاری از این افراد از همان وسیله شخصی برای تأمین معاش روزانه خود استفاده می‌کنند و نبود توان مالی، آن‌ها را در چرخه‌ای بی‌پایان از هزینه، آلایندگی و قانون‌گریزی ناخواسته گرفتار کرده است.

در ایران، دریافت معاینه فنی برای خودروها الزامی است و نداشتن آن منجر به جریمه می‌شود. در فرآیند معاینه فنی، علاوه بر بررسی موارد ایمنی مانند ترمز، کمک‌فنر و چراغ‌ها، میزان آلایندگی خودرو نیز کنترل می‌شود. یکی از قطعات حیاتی در این زمینه کاتالیزور خودرو است؛ قطعه‌ای که وظیفه دارد گازهای سمی حاصل از احتراق نظیر مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن و هیدروکربن‌های نسوخته را به گازهای کم‌ضررتر تبدیل کند. خرابی یا حذف این قطعه مستقیماً باعث افزایش آلودگی هوا و رد شدن خودرو در آزمون معاینه فنی می‌شود.

اما در شرایطی که هزینه تعمیر یا تعویض کاتالیزور به چندین میلیون تومان رسیده است، برخی مالکان برای عبور از معاینه فنی به اجاره موقت کاتالیزور روی آورده‌اند؛ اقدامی که از یک‌سو مصداق سودجویی برخی افراد است و از سوی دیگر، نشانه‌ای از فشار اقتصادی بر قشرهایی که حتا توان تعمیر خودروی خود را ندارند. این پدیده، فراتر از یک تخلف ساده، واقعیتی تلخ از اقتصاد فرسوده کشور را بازتاب می‌دهد.

تجربه جهانی؛ از محدودیت تا تشویق

در بسیاری از کشورهای جهان، معاینه فنی یک الزام قانونی است. خودروهایی که نتوانند استانداردهای آلایندگی را پاس کنند، اجازه تردد ندارند و با جریمه‌های سنگین مواجه می‌شوند.
در انگلستان، خودروهای آلاینده برای ورود به محدوده‌های شهری باید عوارض بالایی پرداخت کنند (ULEZ).
در فرانسه، دولت به مالکان خودروهای قدیمی یارانه می‌دهد تا وسیله خود را با مدل‌های برقی یا کم‌مصرف جایگزین کنند.
در ژاپن، سیستم سختگیرانه‌ی «شاکن» باعث می‌شود خودروهای قدیمی عملاً از چرخه مصرف خارج شوند، چون هزینه نگهداری و مالیات سالیانه با افزایش سن خودرو بالا می‌رود.

وضعیت ناوگان فرسوده در ایران

در حال حاضر بیش از ۴۱ میلیون دستگاه خودرو و موتورسیکلت در کشور تردد می‌کنند که از این میان، حدود ۲۲ میلیون دستگاه در رده فرسوده‌ها قرار دارند؛ آماری نگران‌کننده که نشان می‌دهد نیمی از ناوگان حمل‌ونقل کشور عملاً عمر مفید خود را پشت سر گذاشته است.

براساس آخرین داده‌های رسمی، ترکیب ناوگان شامل ۲۲ میلیون و ۴۶۵ هزار دستگاه خودروی سواری، ۳۱۳ هزار تاکسی درون‌شهری، ۲ میلیون و ۵۸۳ هزار وانت، ۶۵ هزار اتوبوس، ۱۱۱ هزار مینی‌بوس، ۵۵۸ هزار کامیونت، ۴۶۵ هزار کامیون، ۲۴۲ هزار کشنده و تریلر، ۶۷۰ هزار ماشین کشاورزی از جمله تراکتور و کمباین، ۱۵ هزار آمبولانس و بیش از ۱۳ میلیون و ۶۶۰ هزار موتورسیکلت است.

از این میان، درصد قابل توجهی از خودروها و موتورسیکلت‌ها در آستانه فرسودگی کامل هستند و بخش زیادی از آن‌ها فاقد کاتالیزور سالم‌اند.

چنین ترکیبی از وسایل نقلیه، علاوه بر فشار مضاعف بر زیرساخت‌های شهری و بین‌شهری، موجب افزایش شدید مصرف سوخت و انتشار آلاینده‌ها می‌شود. خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده در مقایسه با وسایل نقلیه نو، چندین برابر آلایندگی تولید می‌کنند و در کنار هزینه‌های اقتصادی سنگین، تهدیدی جدی برای ایمنی عمومی و سلامت محیط‌زیست به شمار می‌روند.

کارشناسان معتقدند بدون اجرای یک برنامه جامع برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور، در سال‌های آینده با بحران‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهیم شد؛ از جمله افزایش مصرف سوخت، افت کیفیت هوای کلان‌شهرها، و کاهش بهره‌وری اقتصادی بخش حمل‌ونقل. به گفته تحلیلگران این حوزه، راهکارهایی مانند اعطای تسهیلات هدفمند برای جایگزینی خودروهای فرسوده، ایجاد مشوق‌های مالیاتی برای خودروسازان در تولید محصولات کم‌مصرف، و استفاده از سامانه‌های هوشمند پایش فرسودگی می‌تواند بخشی از این مشکل را کاهش دهد.

در نهایت، فرسودگی نیمی از ناوگان کشور تنها یک عدد نیست، بلکه نشانه‌ای روشن از چالشی ساختاری در صنعت خودرو و مدیریت حمل‌ونقل ایران است؛ چالشی که اگر امروز برای آن تصمیم‌گیری نشود، فردا به بحرانی جبران‌ناپذیر تبدیل خواهد شد.

راهکارهای ممکن

کارشناسان معتقدند مقابله با این وضعیت تنها با جریمه یا فشار قانونی ممکن نیست. دولت‌ها در کشورهای مختلف مجموعه‌ای از سیاست‌های هم‌زمان را اجرا کرده‌اند که می‌تواند الگوی مناسبی برای ایران باشد:

ارائه تسهیلات جایگزینی خودروهای فرسوده با خودروهای کم‌مصرف یا برقی.

اعطای وام کم‌بهره یا کمک‌هزینه نصب کاتالیزور جدید برای اقشار کم‌درآمد.

تعیین مالیات یا عوارض سالانه بر اساس آلایندگی خودرو، تا هزینه نگهداری خودروهای قدیمی به‌تدریج از خرید خودروهای پاک‌تر بیشتر شود.

اجرای مناطق کم‌آلاینده (Clean Air Zone) در کلان‌شهرها و محدودیت تردد برای خودروهای فاقد معاینه فنی واقعی.

چنین سیاست‌هایی نه تنها آلودگی را کاهش می‌دهد، بلکه به تدریج انگیزه‌ی اقتصادی برای حفظ سلامت خودرو ایجاد می‌کند.

فرسودگی مردم، فرسودگی اقتصاد

اجاره کاتالیزور برای عبور از آزمون معاینه فنی شاید در ظاهر تخلفی کوچک باشد، اما در عمق خود، نشانه‌ای از فرسودگی اقتصادی و اجتماعی است؛ جامعه‌ای که شهروندانش برای زنده نگه‌داشتن وسیله‌ی کارشان، قانون را دور می‌زنند. خودروهای فرسوده در خیابان‌ها فقط آلاینده نیستند، بلکه آینه‌ای از فرسودگی اقتصاد ملی هستند؛ اقتصادی که توان نوسازی و بازسازی خود را از دست داده است.

این رفتار هرچند در ظاهر تنها تخلفی کوچک برای گذر از یک آزمون است، اما در عمق خود واقعیتی تلخ را فریاد می‌زند؛ واقعیتی از اقتصادی که دیگر توان چرخاندن چرخ‌های خود را ندارد و شهروندانی که برای حفظ حداقل‌های زندگی، ناچار به دور زدن قانون می‌شوند.

خودروهای فرسوده‌ای که همچنان در خیابان‌ها می‌چرخند، تنها منبع آلایندگی نیستند؛ آن‌ها آینه تمام‌نمای فرسودگی اقتصادی کشور هستند. جایی که مردم نه می‌توانند نوسازی کنند، نه حتا تعمیر، و این یعنی چیزی فراتر از آلودگی هوا در جریان است…

مرگ خاموش اقتصاد.

خودروهای فرسوده کاتالیزور خودرو معاینه فنی خودرو