تحلیلی از اثر لغو تحریم ها بر صنعت پتروشیمی، سیاست‌ها و تهدیدها

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس،
امیررضا صادقی در خصوص اثر رفع تحریم ها بر تقاضا و صادرات صنعت پتروشیمی به مهر، اعلام کرد: پس از توافق، تقاضا از سوی خریداران آسیایی و اروپایی بلافاصله تحریک می‌شود.

با رفع محدودیت‌های بانکی و کشتیرانی، بازگشت به مقاصد قدیمی و توسعه بازارهای جدید مثل شرق اروپا یا شمال آفریقا محتمل است اما مسئله مهم، کیفیت عرضه است. رفع تحریم تضمینی برای بازگشت به دوران طلایی صادراتی نیست. بسیاری از خریداران طی سال‌های تحریم منابع جایگزین از قطر، عربستان و آمریکا یافتند. بازیابی سهم بازار نیازمند تخفیف قیمتی، ارتقای استاندارد و شفافیت است.

محدودیت اصلی تولید و رشد شرکت‌های پتروشیمی

مشکل اصلی صنعت زیرساخت و فناوری است. بسیاری از کارخانه‌ها با فناوری‌های دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی کار می‌کنند. کمبود کمپرسورهای مدرن، تلفات خطوط انتقال خوراک و افت فشار شبکه گاز از مشکلات دیرینه‌ هستند.حتی با سرمایه خارجی اگر اجازه مدرن‌سازی تجهیزات و فرآیندهای مدیریتی داده نشود، رشد واقعی رخ نخواهد داد. ساختار مقررات دولتی و تعدد نهادهای موازی تصمیم‌گیر هم چالش جدی است که سرعت هر گونه تحول را کم می‌کنند.

حرکت سرمایه خارجی وابسته به سه عامل رفع پایدار تحریم‌ها، ثبات قوانین داخلی و شفافیت مالی است. بسیاری از شرکت‌های بزرگ اروپایی و آسیایی، تجربه ریسک بالای بازار ایران را دارند و تا زمان رفع ابهام درباره بازگشت تحریم یا رفتارهای سیاسی، تمایلی به ورود سرمایه بلندمدت نشان نمی‌دهند.

در بهترین حالت، ابتدا سرمایه‌گذاران کوچک‌تر یا شرکت‌های با خطرپذیری بیشتر وارد و صرفاً بر پروژه‌های پایه تمرکز خواهند کرد. پروژه‌های فناورانه و تولید محصولات خاص تا اصلاحات ساختاری و اطمینان حقوقی کامل نشود در دستور کار نخواهد بود.‌

آینده رقابت‌پذیری منطقه‌ای پتروشیمی ایران

در محصولات پایه مثل اوره، متانول، آمونیاک و اتیلن به دلیل دسترسی به خوراک ارزان همچنان برگ برنده وجود دارد اما عربستان و قطر نیز بیکار ننشسته‌اند. در فضای پسا توافق باید دست‌کم روی سه محور کاهش شدت انرژی و بهبود بهره‌وری، اصلاح نظام قیمتی خوراک و واقعی‌ سازی تدریجی قیمت‌ها، نوآوری و ارتقای کیفیت محصولات رقابت کرد. بدون این اصلاحات، حتی با باز شدن بازارها و ارائه تخفیف، سهم ایران به سختی قابل بازیابی است.

سیاست‌های دولت پس از توافق جهت بیشترین بهره گیری صنعت

دولت باید به جای کنترل صرف بازار داخلی و تثبیت قیمت خوراک، سراغ توسعه واقعی زنجیره ارزش برود یعنی به شرکت‌ها اجازه دهد از صادرات صرف محصولات پایه گذر کنند و به سراغ پلیمرها و محصولات خاص بروند. نظام ارزی باید پایدار و شفاف باشد تا شرکت‌های خارجی جرأت سرمایه‌گذاری داشته باشند.

لزوم شفافیت مالی، قطع رانت‌های پنهان و حمایت از پژوهش و دیجیتال‌سازی تولید هم از واجبات است.اگر صرفاً به صادرات کالای خام و تعیین قیمت دستوری خوراک بسنده کرد، عقب‌ماندگی مزمن تداوم می‌یابد.

تهدید پایایی بلندمدت توسعه صنعت با بحران انرژی و آب 

بحران انرژی و آب در چند سال آینده بزرگترین تهدید توسعه صنعت است. بحران گاز در زمستان، اولویت توزیع به خانگی، قطع مکرر خوراک صنایع و کاهش تولید نشانه همین چالش است. کم‌آبی نیز بسیاری از شرکت ها را مجبور به استفاده از آب‌های شور و سیستم‌های بازیافت پیشرفته کرده است. اگر مدیریت تقاضا، سرمایه‌گذاری در ارتقای شبکه انتقال گاز و مدیریت مصرف آب بطور جدی اجرا نشود، هر سال در ماه‌ های اوج مصرف، پتروشیمی قربانی ناترازی انرژی خواهد بود.

رفع تحریم فرصت ورود به محصولات خاص

با رفع تحریم فرصت ورود به محصولات خاص فراهم می‌شود اما بستگی به جسارت شرکت‌ها و فضای باز داخلی دارد. هر گاه محدودیت‌های انتقال فناوری برداشته شود، دسترسی به لایسنس‌های بین‌المللی، خرید کاتالیست و مواد اولیه خاص آسان‌تر می‌شود.اگر فضای پژوهش و نوآوری داخلی، حمایت هدفمند نشود و ساختار گزینش مدیران و تصمیم‌گیری سنتی باقی بماند، تنها به واردات دانش فنی و برچسب صادرات دانش‌بنیان بسنده می‌شود. حرکت به سمت محصولات با ارزش افزوده بالا و دوستدار محیط‌ زیست نیازمند پیوند واقعی دانشگاه، صنعت و بخش خصوصی است.

مهمترین تهدیدها پس از توافق 

خطر بازگشت دوباره تحریم، همواره باید جدی گرفته شود. تسویه‌حساب‌های غیربانکی و روش‌های جایگزین صادرات هم هزینه بالایی دادند. تهدید بزرگ‌تر، تداوم ساختار اقتصادی رانتی و سلطه تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌نگرانه است.همچنین رقابت فشرده منطقه‌ای، ورود محصولات جدید مبتنی بر بازیافت و اقتصاد سبز و دشواری‌های ورود به زنجیره پیچیده بازارهای جهانی تحدید کننده‌ هستند.

توسعه پایدار، ترکیب هوشمندانه‌ای از بهره‌برداری از فرصت بیرونی (توافق) و اصلاحات اساسی درونی است. توافق احتمالی ایران و آمریکا شاید به رفع قفل‌های صادراتی، حل بحران نقدینگی و بازگشت تدریجی سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت پتروشیمی بینجامد اما مسیر توسعه پایدار از توافق درونی مهم‌تر است.

ایران برای برخورداری از مزایای رقابت منطقه‌ای و بازار جهانی باید همزمان با رفع تحریم، نقشه راهی برای بازسازی زیرساخت، بروز رسانی فناوری، اصلاح نظام حکمرانی و سیاست‌های قیمت‌گذاری ارائه دهد. در غیر این صورت، فرصت طلایی توافق سیاسی، خیلی زود با بازگشت موانع ساختاری، بحران انرژی و رقابت منطقه‌ای رنگ می‌بازد.

انتهای پیام