انتقادات به توکنومیک زورا (ZORA) در آستانه ایردراپ؛ پلتفرمی برای شکل‌دهی آینده رسانه یا بازار برده دیجیتالی؟

شبکه زورا (Zora Network)، یک راهکار اختصاصی لایه ۲ برای توکن‌های غیرمثلی (NFT)، رسماً از ایردراپ (Airdrop) توکن ZORA خود خبر داده که برای فردا، ۲۳ آوریل ۲۰۲۵ (۳ اردیبهشت)، برنامه‌ریزی شده است.

به گزارش میهن بلاکچین، این خبر باعث ایجاد هیجان گسترده‌ای در جامعه ارزهای دیجیتال شده، اما همزمان با انتقادات و نگرانی‌های جدی نیز همراه شده است.

ریشه‌ها و تحول زورا: از هنر NFT تا هیولای اجتماعی

زورا که در سال ۲۰۲۰ راه‌اندازی شد، با هدف «آزاد و ارزشمند کردن خلق اثر در اینترنت» کار خود را آغاز کرد. این پلتفرم که توسط دو کارمند سابق کوین بیس تأسیس شد، در ابتدا بر کمک به هنرمندان و پروژه‌های خلاقانه NFT متمرکز بود. آن‌ها به برند مد دیجیتال سنت فیم (Saint Fame) در حاکمیت دائو (DAO) کمک کرده و توکن TAPE را برای موسیقی‌دانان منتشر کردند که قابل تعویض با نوارهای فیزیکی بود و حتی ایده‌هایی مانند «خرید NFT برای دریافت بلیط کنسرت» را اجرا کردند. در این دوران، زورا به‌عنوان بهشتی برای جوانان علاقه‌مند به هنر وب ۳ شناخته می‌شد.

با این حال، زورا به‌تدریج مسیر خود را تغییر داد. از سال ۲۰۲۳، با استفاده از OP Stack، شبکه لایه ۲ خود را ساخت و کارمزد تراکنش‌ها (Gas Fee) را به‌شدت کاهش داد. سپس، محصول خود را به چیزی شبیه به «نسخه آن‌چین اینستاگرام» تبدیل کرد. در این مدل جدید، هر توییت یا محتوای منتشر شده می‌تواند به‌طور خودکار به یک توکن با استاندارد ERC-20 تبدیل شود و لایک‌ها و کامنت‌ها قابلیت «ماینینگ» پیدا کردند. زورا همچنین ویژگی «Token Social» را معرفی کرد که در آن هرچه کاربر توکن‌های بیشتری داشته باشد، حاشیه طلایی پروفایلش درخشان‌تر می‌شود و اساساً فعالیت در پلتفرم را به‌نوعی نمایش و رقابت تبدیل کرد.

استراتژی «توکنیزه کردن همه‌چیز»، همراه با جذب سرمایه قابل توجه ۶۰ میلیون دلاری از سرمایه‌گذارانی مانند کوین بیس ونچرز (Coinbase Ventures)، هان ونچرز (Haun Ventures) و پارادیم (Paradigm) و رسیدن به ارزش‌گذاری ۶۰۰ میلیون دلاری، به زورا کمک کرد تا سهمی از بازار را از رقبایی مانند اوپن سی (OpenSea) بگیرد.

جزئیات ایردراپ و توکنومیک ZORA

طبق اعلام رسمی، ایردراپ توکن ZORA در تاریخ ۲۳ آوریل ۲۰۲۵ (۳ اردیبهشت) انجام خواهد شد. این یک ایردراپ گذشته‌نگر (Retroactive) است که کاربران فعال در پلتفرم را هدف قرار می‌دهد. داده‌های اسنپ‌شات (Snapshot) برای تعیین واجدین شرایط در دو فاز جمع‌آوری شده است:

• فاز اول: از ۱ ژانویه ۲۰۲۰ تا ۳ مارس ۲۰۲۵
• فاز دوم: از ۳ مارس ۲۰۲۵ تا ۲۰ آوریل ۲۰۲۵

زورا قصد دارد ۱۰٪ از کل عرضه ۱۰ میلیارد واحدی توکن ZORA، یعنی ۱ میلیارد توکن را در این ایردراپ توزیع کند. اما نگاهی دقیق‌تر به برنامه توزیع، انتقادات زیادی را برانگیخته است:

• تیم زورا: ۱۸.۹٪
• خزانه شرکت: ۲۰٪
• سرمایه‌گذاران اولیه و مشارکت‌کنندگان استراتژیک: ۲۶.۱٪
• مشوق‌های اکوسیستم: ۲۰٪
• نقدینگی: ۵٪

نکته قابل توجه این است که مجموعاً حدود ۶۵٪ از کل عرضه توکن به تیم، خزانه و سرمایه‌گذاران اولیه اختصاص یافته است. این توکن‌ها پس از یک دوره قفل ۶ ماهه شروع به آزادسازی خواهند کرد.

جنجال‌ها و انتقادات پیرامون توکن ZORA

تخصیص بخش عمده‌ای از توکن‌ها به «خودی‌ها» در حالی که اسناد رسمی توکن آن را فقط محض سرگرمی (for Fun Only) توصیف کرده و بیان می‌کنند که ZORA هیچ حق حاکمیتی، مالکیت سهام یا ادعایی بر درآمد به هولدرها نمی‌دهد، به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفته است.

منتقدانی مانند کاربون (Karbon) کاربر X و بازرس بلاکچین زک اکس بی تی (ZachXBT) این سوال را مطرح کرده‌اند که اگر هدف آن هیچ کاربرد مادی نیست، چرا باید ۶۵٪ از توکن‌ها به خودی‌ها اختصاص یابد؟ کاربون این اقدام را یا تلاشی برای کاهش ریسک قانونی یا مدیریت انتظارات می‌داند که به بازار سیگنال می‌دهد توکن «بی‌ارزش» است.

زک استدلال می‌کند که اگر توکن هدفی ندارد، نباید وجود داشته باشد و عرضه چنین توکنی، به‌خصوص برای شرکتی با ارزش‌گذاری بالا و سرمایه جذب شده قابل توجه، به اعتبار صنعت کریپتو لطمه می‌زند. او معتقد است روایت «توکن محض سرگرمی» تنها در صورتی قابل قبول است که عرضه آن کاملاً منصفانه (Fair Launch) باشد و تمام توکن‌ها همزمان در بازار قابل معامله شوند.

کوین میلز (Kevin Mills)، رئیس تحقیقات در تریتون (Triton) نیز انتقاد کرده است که با ایجاد توکنی بدون حقوق یا ادعای درآمد و تخصیص بزرگ به خزانه و سرمایه‌گذاران، زورا به کاربران خرد اجازه می‌دهد پول واقعی را در این دارایی بدون ارزش ذاتی سرمایه‌گذاری کنند.

علاوه بر این، مکانیزم ایردراپ و تاکید بر تعامل، منجر به افزایش شدید فعالیت‌های مصنوعی در پلتفرم شده است. گزارش شده که کاربران برای افزایش شانس خود در ایردراپ (مثلاً نیاز به حداقل ۲۱ تعامل برای دریافت ۳۰٪ ایردراپ) به استفاده از ربات‌ها برای تولید محتوای بی‌ارزش و افزایش مصنوعی لایک و کامنت روی آورده‌اند.

نقش بیس و حادثه Base is for everyone

جسی پولاک (Jesse Pollak)، رئیس پروتکل بیس نیز در این میان نقش داشته است. او از فوریه امسال به‌طور مداوم توکن‌های محتوایی (Content Coins) در زورا منتشر و آن را تلاشی برای رنسانس هنری آن‌چین توصیف کرده است.

اما در ۱۷ آوریل (۲۸ فروردین)، حساب رسمی بیس توکن «Base is for everyone» را در زورا منتشر کرد که ارزش بازار آن به‌سرعت به ۱۷ میلیون دلار رسید و سپس در عرض پنج دقیقه ۹۰٪ سقوط کرد. این رویداد اتهامات «پامپ و دامپ» را متوجه بیس کرد؛ هرچند تیم بیس آن را انکار و صرفاً یک «آزمایش هنری» خواند. پاسخ پولاک مبنی بر اینکه «اگر صد توکن منتشر کنم، آنگاه می‌فهمند که این آینده رسانه‌های جدید است» نیز بحث‌برانگیز بود. با این حال، این ماجرا باعث جلب توجه گسترده‌ای به زورا شد و برخی کاربران را به امید یافتن «میم‌کوین رسمی» بعدی، بیشتر به سمت این پلتفرم هدایت کرد.

در حال حاضر، داده‌های دون آنالیتیکس (Dune) نشان می‌دهد شبکه زورا بیش از ۸۷ میلیون تراکنش را پردازش کرده و روزانه حدود ۳۷,۰۰۰ آدرس فعال دارد. با این حال، فعالیت کاربران در سال گذشته بیش از ۸۰٪ کاهش یافته است. این کاهش همزمان با سرد شدن کلی بازار NFT است؛ به طوری که گزارش اخیر بایننس نشان‌دهنده ۱۲.۴ ٪ کاهش حجم کل فروش در ۱۰ بلاکچین برتر در ماه گذشته است.

چشم‌انداز و هشدارها

زورا در حال حاضر در بازارهای پیش از عرضه (Pre-market) با قیمتی حدود ۰.۰۳ دلار معامله می‌شود که ارزش ایردراپ را حدود ۳۰ میلیون دلار و ارزش کل بازار رقیق شده (FDV) شبکه را حدود ۳۰۰ میلیون دلار نشان می‌دهد. همچنین، صرافی بایننس اعلام کرده که ZORA را در تاریخ ۲۳ آوریل در Binance Alpha لیست خواهد کرد و ایردراپ کوچکی شامل ۴,۲۷۶ توکن ZORA را برای کاربران واجد شرایط خود در نظر گرفته است.

از نظر منطق محصول، زورا با استاندارد ERC-20z برای تبدیل مستقیم تصاویر و ویدئوها به دارایی‌های قابل معامله و تغییر تعریف اقتصاد خالقین، نوآوری‌هایی را ارائه می‌دهد. اما مشکل اینجاست که وقتی همه محتوا به اهداف سفته‌بازی تبدیل شود، اینترنت به لاس وگاس شبیه می‌شود. آسیب‌پذیری در برابر ربات‌های اسنایپر (Sniper Bots) که می‌توانند از استخرهای نقدینگی خودکار برای پامپ و دامپ سریع توکن‌های محتوای جدید استفاده کنند، یکی دیگر از نگرانی‌های بزرگ است.

در نهایت، عرضه توکن ZORA هم نمایانگر پتانسیل نوآوری در فضای آن‌چین و هم آینه‌ای از طمع انسانی است. به سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به ZORA توصیه می‌شود که نسبت به موارد زیر هوشیار باشند:

• بمب آزادسازی توکن‌ها: ۶۵٪ توکن‌ها پس از ۶ ماه آزاد می‌شوند و فروش توسط تیم و سرمایه‌گذاران می‌تواند باعث سقوط قیمت شود.
• ارتش ربات‌ها: بخش زیادی از تعاملات در پلتفرم ممکن است توسط ربات‌ها ایجاد شده باشد.
• میم‌کوین‌های رسمی: تاریخ نشان داده که اکثر توکن‌های مشابه منتشر شده توسط تیم بیس به صفر رسیده‌اند.
• ادعای «محصول مالی نیست»: وقتی پروژه‌ای چنین ادعایی می‌کند، احتمالاً دقیقاً یک محصول مالی با ریسک‌های بالا است.

شاید بهتر است به خاطر داشت که برندگان همیشگی در اکوسیستم‌های پر از هیاهو، بازیکنان نیستند؛ بلکه پلتفرم‌ها هستند.